Kenmerkend voor de Nederlands energiemarkt is dat consumenten vrij zijn om te kiezen voor een energieleverancier. Voor 1 juli 2004 waren consumenten gebonden aan een regio. Waren voorheen partijen als Eneco, Essent, Nuon en Delta actief, tegenwoordig zijn er talloze aanbieders voor energie. Die aanbieders maken gebruik van het netwerk van de regionale netbeheerder om jou te voorzien van elektriciteit en gas.
Elektriciteitsmarkt
Op de elektriciteitsmarkt zijn meer partijen actief dan alleen energieleveranciers. Zo zijn er producten, handelaren, regionale netbeheerders en een landelijk netbeheerder TenneT.
Producenten wekken elektriciteit op met conventionele productiemiddelen (kolen en gas) of met duurzame productiemiddelen zoals wind, zon, water of biomassa. De geproduceerde elektriciteit wordt ingebracht op het landelijke hoogspanningsnetwerk van TenneT en wordt verder het getransporteerd naar eindgebruikers. De eindgebruikers kunnen rechtstreeks zijn aangesloten op het hoogspanningsnetwerk (grootverbruikers) of via de regionale netwerken zijn aangesloten. Omdat vraag en aanbod in balans dienen te zijn, worden partijen die leveren aan eindgebruikers verantwoordelijk gehouden voor het in balans houden van het elektriciteitsnetwerk. Boetes ontstaan wanneer de er een verschil is tussen vraag en aanbod van elektriciteit voor de desbetreffende partij. Deze Programmaverantwoordelijke dient zijn portfolio van elektriciteitsaansluitingen in balans te houden door meer of minder elektriciteit te produceren, het kopen of verkopen van elektriciteit, en afnemers te vergoeden voor het meer of minder afnemen van elektriciteit. Het kopen en verkopen van elektriciteit gebeurt op de verschillende elektriciteitsmarkten: jaar, kwartaal en maandproducten via OTC en dag via APX. Verschillende partijen zijn actief op deze markten waaronder handelaren en de programmaverantwoordelijke (PV) partijen. Nadat de PV partij een voorspelling heeft gedaan van inkoop/verkoop en productie/afname wordt het uiteindelijke verschil tussen vraag en aanbod op kwartierbasis afrekent tegen de onbalansmarkt van TenneT.
Gasmarkt
Sinds de ontdekking van het Groningen gasveld bij Slochteren in 1959 is Nederland voorzien van een gasnetwerk. Het gas heeft ons welvaart gebracht en tegenwoordig is gas in het nieuws door de aardbevingen. Nederland is als gasproductieland een kleine speler met een productie van circa 27 miljard kubieke meter. (gemeten over de periode oktober 2015 tot en met september 2016) De top 3 spelers op de gasmarkt zijn: de VS, Rusland en China. (respectievelijk 782, 423 en 203 miljard kubieke meter) Gasmarkten zijn internationaal en zijn meer en meer onafhankelijk van de olieprijs. (Bron: Enerdata)
Het gas dat internationaal wordt geproduceerd vind via een uitgebreid netwerk aan pijpleidingen de weg naar Europa. Dit geldt met name voor gas uit Rusland dat via Oekraïne en pijpleidingen door de Oostzee (Nordstream) naar het Westen worden getransporteerd. Gas kan ook worden getransporteerd via schepen. Om gas te vervoeren via schepen, dient het gas vloeibaar te worden gemaakt. Men spreekt dat van LNG. (Liquefied Natural Gas) Het hoofdbestanddeel van aardgas, methaan wordt vloeibaar bij – 162 graden Celsius. (1 kuub vloeibaar aardgas, wordt bij atmosferische druk en temperatuur 600 kuub gasvormig aardgas)
Het gas dat Nederland bereikt wordt via het landelijk hogedruk netwerk van Gasunie Transport Servies (GTS) getransporteerd door Nederland naar de regionale netwerken of naburige netwerken in Duitsland, België en het Verenigd Koninkrijk. Het landelijke netwerk wordt door GTS in balans gehouden, vergelijkbaar met elektriciteit. Partijen actief op het landelijke netwerk worden shippers genoemd. Deze transporteurs van gas dienen vraag en aanbod op elkaar af te stemmen door gas aan te kopen of te verkopen op TTF. (Title Transfer Facility) Shippers hebben bovendien de mogelijkheid om gas op te slaan. Gasopslag biedt flexibiliteit om tegemoet te komen aan de verbruiken in de winter en zelfs op dagniveau varieert het verbruik, overdag meer dan ’s nachts. Nabij het Slochterenveld bij Groningen verzorgen gasopslagen de flexibiliteit om te voldoen aan de vraag. In Nederland vindt gasopslag plaats in lege gasvelden of zoutcavernes. Bijvoorbeeld de gasopslag Bergermeer bij Alkmaar, goed voor de opslag van 4,1 miljard kubieke meter gas wat gelijk staat aan de de gemiddelde behoefte van 2,5 miljoen huishoudens. Huishoudens ontvangen het gas van de regionale netbeheerder. Het gas wordt vanuit het netwerk van GTS via een gasontvangststation in het regionale gasnet gebracht.
Gasverbruik Nederland
In 2019 werd in Nederland 41,4 miljard kubieke meter aardgas verbruikt. Afhankelijk van het weer schommelt het verbruik over de jaren. Een strenge of milde winter maakt een verschil. Grofweg zit het verbruik al jaren rond de 40 miljard kubieke meter. Minder dan de helft van het aardgas is voor huishoudens en bedrijven. Het grootste deel wordt gebruikt in de industrie en elektriciteitscentrales.
Het gas werd voorheen voor een groot deel gewonnen in Groningen. Dat is afgelopen jaren flink minder geworden en gaat in 2022 naar nul. 2019 kende een winning van 15,5 miljard kubieke meter, welke een halvering ten opzichte van 2015. Naast het Groningen veld zijn er nog wel andere velden, zowel op land als zee. Het meeste gas komt uit buitenland: Rusland, Noorwegen, Engeland en het Midden-Oosten. Veel verbruikers van gas kunnen alleen gas van Groningenkwaliteit gebruiken. Om dit te bewerkstelligen wordt gas van hogere kwaliteit voorzien van stikstof. Zo is in 2019 via de toevoeging van stikstof 28,9 miljard kubieke meter aardgas van Groningenkwaliteit gemaakt.
In 2015 had Nederland nog een productie-overschot dat vervolgens werd geëxporteerd. Tegenwoordig importeerd Nederland meer dan wordt gexporteerd. Nederland is daardoor een importland geworden.
Naast dat Nederland een importland is geworden, is het meer een handelsland geworden. Veel van het aardgas dat door Nederland stroomt vind de weg naar het buitenland. Bijvoorbeeld aardgas geproduceerd in Noorwegen wordt gekocht door shippers (transporteurs) en via het netwerk van Gasunie Transport Services naar Nederland gebracht. Vervolgens wordt het verkocht op de handelsplaats TTF aan een andere shipper die het verder brengt naar een afnemer in Italië.
Gashandelsmarkt TTF
Dat de Nederlandse gasinfrastructuur goed is verbonden met omgringende landen, maakt dat Nederland zich heeft ontwikkeld tot een belangrijke handelsplaats voor aardgas. Nederland is dus een handelsland en de gashandelsplaats Title Transfer Facility (TTF) is tegenwoordig de grootste van Europa.
Sinds 2003 is TTF opgericht om de handel van gas te faciliteren. Gasunie Transport Services zorgt dat administratief wordt bijgehouden wie op welk moment eigenaar is van bepaald gas. Door de veelvulige overdracht tussen partijen, moet er ergens een punt zijn waar een contract ligt tussen partij A en partij B. TTF is het virtuele punt van die eigendomsoverdracht.
Op TTF wordt aardgas verhandeld. Dat kan zijn voor direct verbruik of om door te verkopen. Ook is het mogelijk om richting de toekomst aardgas te kopen. Bijvoorbeeld dag, week, maand, kwartaal en jaar. Op TTF is het nu al mogelijk om aardgas te kopen voor over 5 jaar, tegen een vaste prijs.
Om de handel op TTF in perspectief te plaatsen. In vergelijking met alle Europese handelsplaatsen tezamen, wordt in Nederland drie keer meer gas verhandeld. En dat handelsvolume blijft stijgen. De hoeveelheid aardgas dat wordt verhandeld is in omvang meer dat 100 keer de Nederlandse vraag en meer dan 10 keer de Europese vraag. Doordat het gas zo vaak wordt verhandeld, zorgt voor stabiliteit in de markt. De gasprijs kan worden gekoppeld aan de langetermijnverwachtingen en niet slechts aan de waan van de dag.
TTF is maatgevend voor de gasprijzen in Europa omdat het een liquide markt is. Prijzen zijn transparant en er is vertrouwen in de werking van TTF als prijszetter. Hierdoor worden andere markten ook gekoppeld aan de TTF-prijs. Bijvoorbeeld LNG, olie en kolen.
Rol energieleveranciers
Energieleveranciers houden zich bezig met de levering van grijze of groene stroom en gaan over de administratieve afhandelingen richting klanten zoals energietarieven, verbruiksoverzichten, jaar- en eindafrekeningen en aanpassingen in voorschot of maandbedrag. Op de Nederlandse energiemarkt zijn talloze energieleveranciers actief die ‘vechten’ om de consument. Dit door aanbiedingen, ‘unieke’ producten en service. De rol van de leveranciers uit zich mede door de concurrentiestrijd om marketing. Duurzaamheid begint een belangrijk onderdeel te worden. Wat zijn nu de verschillen tussen groene en grijze stroom, bestaat er groen gas en welke energieleverancier is duurzaam, dat zijn vragen die leven bij de consument. De vraag of overstappen loont, die is eenvoudig te beantwoorden. Ja, overstappen loont! Start nu met vergelijken.